تا به حال این احساس را درون خودتان داشته‌اید که شخص نامطلوب یا بی‌ارزشی هستید؟ یا خودتان را به عنوان شخصی که چندان مورد قبول دیگران نیستید، شناخته‌اید؟
هر کدام از ما پس از تولد شبیه به یک بوم نقاشی سفید رنگ هستیم که هیچ طرح و نقشی نداریم. اما به مرور زمان و با اطلاعاتی که از دنیای اطرافمان دریافت و پردازش می‌کنیم، طرح و نقش‌هایی روی این بوم سفید ایجاد می‌شوند که در نهایت شکلی از بزرگسالی ما را به وجود می‌آورند.
زمانی که در دوران کودکی به سر می‌برید، هر یک از نیازهای خود را با شکلی از گریه کردن و یا تولید آواهای خاص بیان می‌کنید. زمانی که دیگران در پی کنش‌های شما برای رفع نیازهایتان تلاش می‌کنند، متوجه می‌شوید که با این کار بخشی از خواسته‌های شما پاسخ داده می‌شوند.
چند دقیقه فکر کنید که اگر نیازهای دوران کودکی شما به شکل موثر و در زمان مناسب خودش، حل نشوند، چه اتفاقی می‌افتد؟
هر فردی با انواع طرحواره‌های ذهنی در زندگی خودش رفتار می‌کند و به زبان ساده، درک او از واقعیات جهان و رفتارهایی که از جانب دیگران می‌بیند، به کمک این طرحواره‌های ذهنی صورت می‌گیرد.
در این مطلب از سوشیانت تست قصد داریم شما را با یکی از مهم‌ترین طرحواره‌های ذهنی به نام طرحواره نقص و شرم آشنا کنیم. اگر دوست دارید این طرحواره را بیشتر بشناسید و علل شکل‌گیری آن را بدانید، ما را در ادامه این مطلب همراهی کنید:

طرحواره شرم و نقص چیست؟

افراد که این طرحواره در آن‌ها شکل گرفته است عموماً بر این باور هستند که دوست داشتنی و ارزشمند نیستند. آن‌ها عمیقاً در دورن خود احساس حقارت می‌کنند. باور دارندکه از نظر افراد مهم زندگی بی‌‎ارزش و نامطلوب هستند. این افراد نسبت به انتقاد، سرزنش، طرد و مقایسه شدن حساسیت بیش از اندازه‌ای دارند. ویژگی مهم دیگر آن‌ها احساس شرمگینی به خاطر نقص‌های واقعی یا خیالی است. آن‌ها معتقدند که شایسته‌ی هیچ احترام و محبتی از سوی دیگران را ندارند. آن‌ها احساس می‌کنند که یا به لحاظ شخصی (مانند داشتن تکانه‌های جنسی غیر قابل قبول یا خشم) و یا به لحاظ عمومی (مانند ظاهر جسمانی ناپسند) دارای نقص هستند و از بابت آن‌ها بسیار شرمگین هستند. این افراد تلاش می‌کنند که نقص‌های خود را بپوشانند و ممن است در بزرگسالی صمیمی نشوند یا اینکه یک خویشتن کاذب را در خود پرورش دهند به گونه‌ای که مبراء از هر گونه نقصی به نظر برسند. تاریخچه‌ی کودکی این افراد پر از ناارزنده‌سازی، تحقیر شدن، بدرفتاری، و مقایسه شدن است.

قطعا هیچ آدمی به طور کامل بی‌عیب و نقص نیست و همه افراد درصدهای متفاوتی از نواقص یا کمبودها را درون خودشان دارند. اما مسئله مهم در این‌باره این است که گاهی نقص و شرم تمام پیش‌فرض‌های ما را درباره خودمان تشکیل می‌دهد و آنچه به وسیله آن خودمان را می‌شناسیم و تعریف می‌کنیم، نواقص و عیوب ماست!
اگر بخواهیم طرحواره نقص و شرم را به زبان ساده تعریف کنیم، باید بگوییم افرادی که با این طرحواره ذهنی روبه‌رو هستند، احساس می‌کنند در مهم‌ترین جنبه‌های زندگی خودشان، افرادی منفور، نامطلوب، بی‌ارزش و ناقص هستند. این احساس در حالتی به وجود می‌آید که نیمی از این احساسات و تصورات نامطلوب درباره خود، فقط تصور درونی بیمار هستند و در بسیاری از موارد واقعیت ندارند.

پیش فرض ذهنی افرادی با طرحواره نقص و شرم

همانطور که اشاره کردیم، افرادی که در تله نقص و شرم گیر کرده‌اند، خودشان را افرادی بی‌ارزش، دوست نداشتنی و نامطلوب می‌دانند. آن‌ها تصور می‌کنند ویژگی‌هایی دارند که اگر دیگران از آن باخبر شوند، آن‌ها را طرد می‌کنند.
این افراد معتقدند که آدمی بدی هستند و به دلیل نواقص و عیوب درونی‌شان، کسی آن‌ها را دوست ندارد. به همین دلیل هم اغلب به دلیل احساس نقص درونی، در مقابل دیگران احساس شرم دارند و خودشان را لایق عشق، محبت و یا دوست داشتن نمی‌دانند.
افرادی با طرحواره نقص و شرم تمایلی به صحبت از خود ندارند؛ چرا که می‌ترسند نقص‌های درونی‌شان برملا شود و ترجیح می‌دهند آن را از دیگران پنهان کنند. همچنین اگر نواقص درونی‌شان مشخص شده یا دیگران از آن‌ها باخبر شوند، احساس شرمساری بسیاری زیادی می‌کنند.
این افراد در نشان دادن شخصیت واقعی خودشان تردید دارند و بر این باورند که شخصیت حقیقی‌شان دوست داشتنی و قابل پذیرش نیست. اگر به صحبت‌های افرادی با این طرحواره توجه کنید، می‌بینید که بیان می‌کنند، به دلیل آنکه آدم بدی بوده‌اند، والدینشان هم آن‌ها دوست نداشته‌اند.
کسانی که در تله نقص و شرم گرفتار شده‌اند، نسبت به انتقاد بسیار حساس هستند و در برابر مقایسه شدن با دیگران به شدت واکنش نشان می‌دهند.

طرحواره شرم و نقص چگونه شکل می‌گیرد؟

زمینه ایجاد و شکل‌گیری طرحواره‌های سازگار و ناسازگار در شما، به تجربیات دوران کودکی‌تان باز می‌گردد. در حقیقت شما با دریافت بازخورد از اطرافیان، به‌ویژه والدین و نزدیکان خود، ذهنیت‌هایی را درباره خودتان به دست می‌آورید که طرحواره‌های ذهنی شما را ایجاد می‌کنند.
بسیاری از افراد درباره علل شکل‌گیری طرحواره نقص و شرم اطلاعات چندانی ندارند و یا به طور کلی علت‌های بروز آن‌ را نمی‌دانند. علت شکل‌گیری طرحواره نقص و شرم را می‌توان در موارد زیر جست‌وجو کرد:

داشتن والدین انتقادگر و سرزنش کننده

بسیاری از والدین در برخورد با کودک خود، روش انتقادی و سرزنشی را پیش می‌گیرند. در واقع آن‌ها به شکل دائمی در حال انتقاد و ایرادگیری و از فرزند خود هستند و آن‌ها را به خاطر فعالیت‌های که توانایی انجامشان را ندارند یا آن‌ها را به طور ناقص انجام داده‌اند، سرزنش می‌کنند. این نوع رفتار والد و کودک در نهایت به ایجاد طرحواره نقص و شرم در بزرگسالی منجر می‌شود.

دریغ کردن محبت از کودک

والدینی که در برابر اشتباه کودک خود، با آن‌ها قهر کرده، طردشان می‌کنند و یا برای مدت زمانی محبت خود را از روی آن‌ها برمی‌دارند، فرزندانی را با طرحواره نقص و شرم تربیت می‌کنند.

بد رفتاری با کودک

افرادی که در دوران کودکی خود مورد بد رفتاری یکی از والدین و یا نزدیکان، مانند فحاشی، تنبیه بدنی و … قرار می‌گیرند، زمینه شکل‌گیری طرحواره نقش و شرم برای آن‌ها بیش از دیگران فراهم می‌شود.

مقایسه  با گروه همسالان

بعضی از والدین مقایسه کردن را به عنوان روش تربیتی خودشان در نظر می‌گیرند و در برابر هر رفتار کودک اقدام به مقایسه او با همسالانش می‌کنند. رفتارهای مقایسه‌ای یکی از اصلی‌ترین علل شکل‌گیری طرحواره نقص و شرم هستند.

نسبت دادن مشکلات به کودک

در بسیاری از موارد نسبت دادن مشکلات به کودک و در واقع انداختن تقصیرها به گردن او، شرایط را برای شکل‌گیری نقص و شرم فراهم می‌کند. مانند مادر و پدری که دلیل مشکلات مالی و نقصان روابط میان خود را به دلیل حضور فرزندشان می‌دانند و این مورد را دائما به او ابراز می‌کنند.
باید این نکته را در نظر بگیرید که ایجاد و بروز طرحواره نقص و شرم به دلیل مشکلات و عیوب واقعی فرد رخ نمی‌دهند! بلکه رفتارها و بازخوردهای والدین و اطرافیان کودک علت اصلی شکل‌گیری آن است.

طرحواره شرم و نقص چه تاثیری در روابط میان افراد دارد؟

_ کسانی که با طرحواره نقص و شرم روبه‌رو هستند، علاقه‌ای به دیدار افراد و به‌ویژه کسی که او را به عنوان پارتنر یا همسر خود معرفی می‌کنند، ندارند.
_ این افراد در روابط خود اغلب جذب کسانی می‌شوند که آن‌ها را مورد تحقیر و آزار قرار می‌دهند و با آن‌ها بدرفتاری می‌کنند.
_ امکان دارد فردی که به طرحواره نقص و شرم دچار است، به طور همزمان با چند نفر رابطه برقرار کند.
_ این افراد در روابط فردی خود اغلب به صورت کوتاه مدت و شورانگیز عمل می‌کنند.

هدف اصلی درمان تله شرم و نقص چیست؟

بیماری‌های روانشناختی از آن دسته بیماری‌هایی هستند که اگر درمان نشوند، می‌توانند شرایط زندگی فرد را بسیار سخت کرده یا روال زیست او را از حالت طبیعی خارج کنند.
هدف اصلی در درمان طرحواره نقص و شرم افزایش احساس ارزشمندی در بیمار است. روان درمانگر با روش‌های کاربردی تخصصی برای درمان مبتنی بر طرحواره، در قدم اول سعی می‌کند طرحواره‌هایی را که فرد با آن روبه‌روست، شناسایی کرده و سپس به درمان و تغییر طرحواره یا تعدیل آن بپردازد.
نکته جالب درباره درمان تله نقص و شرم این است، اگر از افرادی که مورد درمان قرار گرفته‌ و بهبود یافته‌اند درباره احساس آن‌ها نسبت به خودشان سوال کنید، خواهند گفت که پس از درمان نگرش آن‌ها به سمت مثبت، ارزشمند و دوست داشتنی بودن متمایل شده است.
بزرگنمایی نواقص و احساسات منفی، در بیمارانی که طرحواره نقص و شرم آن‌ها درمان شده است، بسیار کمرنگ‌تر می‌شود و حتی اگر مشاهده نقص‌ها در درونشان، برای آن‌ها کاملا از بین نرود، اما همچنان خودشان را به عنوان یک انسان لایق احترام و دوست داشته شدن می‌دانند.

نشانه‌های وجود طرحواره شرم و نقص

اکثر افرادی که این طرحواره را در ذهنیت آسیب‌پذیر خود دارند، عموما از وجود آن ناآگاه‌اند. اما نشانه‌هایی وجود دارند که از طریق آن می‌توان تا حدودی نسبت به وجود این طرحواره درون دیگران تردید کرد. البته باید این را در نظر بگیرید که وجود قطعی طرحواره‌ها فقط به کمک یک روانشناس و روان‌درمانگر متخصص قابل تشخیص است.
نشانه‌هایی که تا حدودی خبر از وجود طرحواره نقص و شرم در شما می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:

• به طور دائم سعی در مخفی کردن شخصیت واقعی خود از دیگران و به‌ویژه همسرتان دارید. به همین دلیل احساس می‌کنید که هیچکدام از آن‌ها شما را به طور کامل نمی‌شناسند.
• خودتان را در برابر همسر، دوستان را دیگر افراد تحقیر می‌کنید.
• با ابراز محبت یک فرد، خصوصا اگر همسر یا پارتنرتان باشد، شروع به انتقاد کرده و اجازه بروز روابط عاطفی را در زندگی خود نمی‌دهید. در نهایت با این کار به دیگران ثابت می‌کنید که لایق دریافت عشق و محبت آن‌ها نیستید.
• با دیگران به شکلی رفتار می‌کنید که به آن‌ها اجازه می‌دهید با شما بدرفتاری و بداخلاقی و یا تحقیرتان کنند.
• به شکل افراطی خودتان را با دیگران مقایسه می‌کنید. به همین دلیل احساس ناکافی بودن و نقص درونی شما پررنگ‌تر می‌شود و در یک ناامنی روانی قرار می‌گیرید.
• در مقابل هر مشکلی در زندگی ناامید شده و به افسردگی مبتلا می‌شوید.
• از صحبت کردن در جمع به شدت مضطرب می‌شوید و نسبت به آن هراس دارید.
• در برابر انتقادات واکنش نشان می‌دهید و حالتی خصمانه به خودتان می‌گیرید یا خشمگین می‌شوید.
• در صورت کسب یک موفقیت و رسیدن به جایگاه بالاتر، خودتان را لایق آن نمی‌دانید و در صورتی که موفقیت برای شما حاصل نشود، عصبانی می‌شوید.

بهترین کلینیک روانشناسی برای طرحواره درمانی

باید بپذیرید که هر حرفه و تخصصی، فرد مخصوص به خودش را دارد و همه افراد توانایی و مهارت انجام همه کارها را ندارند. همانطور که در صورت خرابی خودرو خود به یک مهندس مکانیک متخصص مراجعه می‌کنید، یا برای درمان مشکلات جسمی موضوع را با پزشک متخصص در حوزه مورد نظرتان در میان می‌گذارید، برای درمان‌های روانشناختی هم می‌بایست به همین شکل عمل کنید.
برای آنکه درمان مبتنی بر طرحواره را به شکل تخصصی و از یک درمانگر کارآزموده دریافت کنید، بهتر است به دنبال کلینیک‌ها و مراکز تخصصی معتبری باشید که نام و نشانی دقیق و مشخصی دارند.