هر یک از ما در دوره‌هایی از زندگی به خودمان افتخار کرده‌ایم و یا در موقعیت‌های مختلفی، خود را مستحق شرایط بهتر، داشتن امکانات، افراد و یا وسایل خاص و … می‌دانیم.
این احساسات تا حدودی طبیعی هستند و حتی گاهی برای حفظ عزت نفس و بالا برن اعتمادبه‌نفس ضروری‌اند. اما افرادی وجود دارند که همیشه این احساسات، خواسته‌ها و ویژگی‌ها همراه با آن‌هاست. آن‌ها بهترین را فقط برای خود می‌خواهند و چندان تفاوتی برایشان ندارد که دیگران چه برداشت و احساسی از خواسته آن‌ها دارند.
این افراد به دنبال برترین‌ها برای خود هستند و معتقدند استحقاق داشتن چیزهای گوناگون را دارند! زمانی که این حالت‌ها از میزان طبیعی خودشان خارج می‌شوند و به دنیای جدیدی ورود پیدا می‌کنند، طرحواره استحقاق و بزرگ منشی شکل می‌گیرد. طرحواره‌ای که دنیای وسیع مخصوص به خودش را دارد و به شکل خاصی افراد را به دام می‌اندازد.
در این مطلب از سوشیانت تست می‌خواهیم شما را به طرحواره استحقاق و بزرگ منشی و علائم و نشانه‌های بروز این طرحواره آشنا کنیم. اگر دوست دارید این طرحواره را بشناسید و وجود یا عدم وجود آن را درون خودتان شناسایی کنید، در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

طرحواره استحقاق و بزرگ منشی چیست؟

پیش از آنکه درباره علائم و نشانه‌ها و ریشه‌های تحولی این طرحواره صحبت کنیم، بهتر است به سراغ چیستی و تعریف آن برویم.
یکی از مهم‌ترین طرحواره‌هایی که در برخی افراد بروز می‌کند، طرحواره استحقاق است. بهترین تعریف از این طرحواره به این شکل مطرح می‌شود:« طرحواره استحقاق در حقیقت تمایل و تلاش فرد برای برتری، قدرت طلبی و به دست آوردن موقعیت ویژه و خاص است و در این مسیر فقط به خود و خواسته‌هایش فکر می‌کند.»
این طرحواره به شکل برتری جویانه خودش را بروز می‌دهد و در نتیجه آن فرد تلاش می‌کند، آنچه را خودش دوست دارد و می‌خواهد، به دست آورد.
افرادی با طرحواره استحقاق، این نگاه را دارند که هر چه آن‌ها می‌خواهند می‌بایست فراهم باشد و به دلیل ویژگی‌های خاص خود، مستحق دریافت امتیازها و شرایط ویژه هستند. شاید بتوان گفت بارزترین ویژگی افرادی که این طرحواره را درون خودشان دارند، خودخواهی است که به طرز عجیبی برای اطرافیان آزاردهنده و ناخوشایند است.

افرادی که طرحواره استحقاق و بزرگ منشی دارند خود را خیلی خاص در نظر می‌گیزند و معتقدند که بیشتر از دیگران مستحق برآورده ساختن نیازهای خویش هستند و حتی دیگران باید در خدمت آن‌ها باشند تا نیازهایشان را برآورده سازند. آنه‌ها خود را مجبور به رعایت قوانین و آداب و رسوم نمی‌کنند و احساس می‌کنند باید هر لحظه هر آنچه را که دلشان می‌خواهد انجام دهند. رعایت حدومرزها برای آن‌ها بی معناست. آن‌ها سلطه گرانه و رقابتی رفتار می‌کنند. این بیمارن معتقدند که نسبت به دیگران برتری ویژه‌گی دارند و از این‌رو حقوق ویژه‌ای برای خود در نظر می‌گیرند. آن‌ها بدون اینکه محدودیت‌های دیگران را در نظر بگیرند از آن‌ها انتظار دارند که برای رفع نیازهایشان تلاش کنند. این بیماران روی قدرت خود تاکید دارند و با دیگران همدلی نمی‌کنند و اهمیتی به احساسات و نیازهای دیگران نمی‌دهند. این بیماران غلباً گزارش می‌کنند که یکی از افراد مهم زندگی‌شان نیز همین ویژگی‌ها را داشته است و بنابراین این طحواره را از طریق درونی‌سازی انتخابی با آن‌ها آموخته‌اند. علاوه بر این برخی خانواده‌ها فرزند خود را برای برتری یافتن به دیگران تشویق می‌کنند و مدام در گوشی آن‌ها می‌خوانند که از دیگران بهتر و خاص‌تر هستند.

ریشه‌های تحولی شکل‌گیری طرحواره استحقاق

هر یک از طرحواره‌ها ریشه‌های تحولی مخصوص به خودشان را دارند و به دلیل وجود شرایط و پاسخ‌های محیطی مختلفی شکل گرفته‌اند. مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری این طرحواره را می‌توان در موارد زیر جست‌وجو کرد:

آزاد بودن افراطی

اولین و مهم‌ترین دلیل شکل‌گیری طرحواره استحقاق آزاد بودن افراطی فرد در کودکی است. در واقع افرادی که دوران کودکی خود را با آزادی‌های بیش از اندازه و بدون هیچ کنترل و نظمی از سوی والدین، طی کرده‌اند، در بزرگسالی به احتمال زیاد با این طرحواره روبه‌رو می‌شوند.
در این حالت کودک هیچ نوع مسئولیتی در قبال کارهای خانه، پدر و مادر و حتی اتاق شخصی خودش نمی‌پذیرد و همیشه این والدین هستند که وظایف را بر عهده دارند.
افرادی که به این شکل دوران کودکی خود را پشت سر می‌گذارند بسیار لوس و از خود راضی هستند و همه چیز را برای خود می‌خواهند.

وابستگی افراطی

وابستگی افراطی، علت دیگر شکل‌گیری طرحواره استحقاق و بزرگ منشی است. پدر و مادرانی که همه کارها را خودشان انجام می‌دهند تا فرزندشان کم‌ترین خستگی را احساس نکند، کودک را برای روبه‌رو شدن با طرحواره استحقاق آماده می‌کنند.

مبارزه با دیگر تله‌ها

در بسیاری از موارد، طرحواره استحقاق در نتیجه جبران افراطی در برابر دیگر تله‌های روحی انجام می‌گیرد. در واقع فرد برای مقابله و مبارزه با طرحواره‌هایی که درون خود دارد، به جبران عاطفی روی می‌آورد که تکرار آن به ایجاد طرحواره استحقاق منجر می‌شود. بنابراین در این موارد باید دیگر طرحواره‌ها از جمله طرحواره نقص و شرم و انزوای اجتماعی یا محرومیت هیجانی را بررسی کرد.

انواع طرحواره استحقاق

طرحواره استحقاق را در یک دسته‌بندی کلی به سه نوع تقسیم می‌کنند که هر نوع از آن ویژگی‌های منحصربه‌فرد خودشان را دارند.

طرحواره استحقاق لوس

استحقاق لوس یکی از انواع طرحواره‌های استحقاق است که طی آن فرد بسیار کنترل‌گر، سلطه‌طلب و پرتوقع است. او دوست دارد همه کارها طبق خواست و سلیقه خودش انجام شود و در صورت برآورده نشدن آن‌ها بسیار ناراحت می‌شود.
این افراد همدلی بسیار کمی با دیگران دارند و عموما به شکل آزاردهنده‎ای احساسات دیگران را نادیده می‌گیرند. قوانین، اصول و قواعد، برای افرادی با طرحواره استحقاق لوس، بی‌معناست و آن‌ها خودشان را محور همه چیز می‌دانند. به همین دلیل معمولا به قوانین یا عرف و قواعد پایبند نیستند و کار خودشان را می‌کنند.

طرحواره استحقاق وابسته

در طرحواره استحقاق وابسته، فرد خودش را به عنوان یک شخص ضعیف معرفی می‌کند که همیشه نیاز و خواسته‌هایش را از افراد دیگر می‌خواهد. به شکل افراطی کارهای خود را به گردن دیگران می‌اندازد و از آن‌ها انتظار دارد که تمام و کمال در اختیار او باشند.
افرادی که طرحواره استحقاق وابسته دارند همیشه از دیگران طلب‌کار هستند و هیچ مرزی برای لطف و محبت یا وظیفه قائل نیستند. این افراد عقیده دارند که افراد دیگر موظفند کاری را که آن‌ها می‌خواهند، انجام دهند.

طرحواره استحقاق تکانشگر

در طرحواره استحقاق تکانشگر احساسات دیگران برای فرد هیچ اهمیتی ندارد و هر زمان که بخواهد رفتاری را برزو دهد، این کار را می‌کند. در این طرحواره، در واقع فرد به صورت لحظه‌ای و بدون اینکه به عواقب رفتار خودش بیندیشد، به اتفاقات واکنش نشان می‌دهد. ممکن است عصبانی شود، مدام غر بزند و یا حتی برخوردهای فیزیکی انجام دهد.
افرادی که این طرحواره را درون خودشان دارند، از انجام کارهای تکراری به راحتی خسته ‌می‌شود و به محض روتین شدن یک فعالیت آن را رها می‌کنند. آن‌ها تحمل صبر کردن تا رسیدن به نتیجه در آینده را ندارند و به دنبال لذت‌ها و دریافت‌های لحظه‌ای هستند.

افرادی با طرحواره استحقاق چه ویژگی‌هایی دارند؟

مهم‌ترین نشانه‌ها و ویژگی‌هایی که در افرادی با طرحواره استحقاق و بزرگ منشی بروز می‌کنند، موارد زیر هستند:

• این افراد همیشه احساس می‌کنند که برتری ویژه‌ای نسبت به دیگران دارند و به زبان ساده یک سر و گردن از بقیه بالاترند. به همین دلیل همیشه تصور می‌کنند که باید از امکانات، شرایط و موقعیت خاصی بهره‌مند باشند. این ویژگی در نهایت باعث می‌شود که فرد دیگران را در خدمت خودش بگیرد و برای این کار به نیازهای دیگران توجهی نمی‌کند.
• معمولا در فعالیت‌هایی که رگه‌هایی از بزرگ منشی دارد درگیر می‌شوند و بدون توجه به حجم آسیبی که ممکن است اتفاق بیفتد، روی حرف، عقیده و کاری که به نظر خودشان درست است، پافشاری زیادی می‌کنند.
• فخرفروشی و تعریف افراطی از خود، کنترل‌گری بیش از اندازه، تحمیل خواسته و نظر به دیگران، رقابت‌طلبی بالا و سلطه‌گری از دیگر ویژگی‌های مهم این گروه از افراد است.
• این افراد به شکل مشخصی احساسات، نظر و خواسته‌های دیگران را نادیده می‌گیرند و خودشان را محور و مرکز هر چیزی می‌دانند.
• کسانی که با این طرحواره درون خودشان زندگی می‌کنند، اغلب تمایلی برای انجام کارهای طولانی‌مدت و تکراری ندارند و بسیار زود خسته می‌شوند. تنوع‌طلبی و تغییر شرایط، ویژگی مهم این افراد است.

نشانه‌هایی که خبر از بروز طرحواره استحقاق می‌دهند

وجود طرحواره استحقاق با نشانه‌های خاصی همراه است که شناسایی آن‌ها تا حد زیادی می‌تواند شما را نسبت به خودتان آگاه کند. نشانه‌های زیر زنگ خطری برای شناسایی طرحواره استحقاق هستند:

• همدلی و همراهی فرد با اطرافیانتان بسیار اندک است و به سختی آن‌ها درک می‌کند.
• فرد به نیازهای اطرافیان خود توجه نمی‌کند و به دنبال راحتی خود هستند. اغلب احساسات و خواسته دیگران را به راحتی نادیده گرفته و زیر پا می‌گذارند.
• این افراد به راحتی به دیگران توهین می‌کنند و با تحقیر آن‌ها سعی در بالا بردن خود دارند.
• عموما در فضاهای جمعی مانند محل کار به درگیری با دیگران می‌پردازند و یا در آستانه اخراج قرار می‌گیرند.
• معمولا به دلیل زیر پا گذاشتن قوانین و چارچوب‌ها، مواخذه می‌شوند.

چطور بر تله استحقاق غلبه کنیم؟

روبه‌رو شدن و شکست دادن طرحواره استحقاق، در قدم اول نیازمند پذیرش و سپس تمایل برای تغییر است. برای این کار بهتر است با تمرین‌های سبک روزانه شروع کنید و آرام آرام جلو بروید.
لیستی از محدودیت‌های اذیت‌کننده را برای خودتان تهیه کنید و سعی کنید هر هفته بر یکی از آن‌ها غلبه کنید.
بهترین کار برای درمان و غلبه بر هر مشکلی مراجعه به متخصص است که با کمک او، ریشه‌یابی مشکل انجام شده و درمان مناسب آن ارائه شود. انتخاب درمانگر مناسب برای بازیابی سلامت روان، تا حد چشمگیری می‌تواند در کاهش علائم و نشانه‌ها موثر باشد.
جست‌وجو در اینترنت یکی از روش‌هایی است که به شما کمک می‌کند لیستی از درمانگران و کلینیک‌های روانشناسی را ببینید و با بررسی آن‌ها یک مرکز تخصصی را انتخاب کنید.
یادتان باشد فقط مراکزی را انتخاب کنید که نام، نشانی، پیشینه و سابقه روشنی دارند و به راحتی می‌توانید آن را بررسی کنید. پرسش از افراد باتجربه در زمینه مراجعه به روان درمانگر هم روش بسیار خوبی برای یافتن یک مسیر خوب درمانی است.