خیلی وقت‌ها ممکن است در زندگی احساس شکست و عدم موفقیت داشته باشیم. تابه‌حال این احساس را تجربه کرده‌اید؟ به نظر شما این احساس شکست از کجا و چطور سرچشمه می‌گیرد؟

شاید برایتان اتفاق افتاده باشد که در زندگی، کار یا تحصیل احساس عقب‌ماندگی کنید و این طور به خودتان نگاه کنید که لایق به دست آوردن یک موقعیت یا جایگاه خاص نیستید. این احساسات برای عده زیادی در زندگی،کار، تحصیل، ازدواج و … رخ می‌دهد و بیشترین علت آن آشفتگی ذهن است. به طوری که بعد از پایان این آشفتگی ذهنی، این احساسات نیز از یاد آن‌ها می‌رود.

اما خیلی وقت‌ها این احساس شکست و سرخوردگی به شکل افراطی همراه با فرد می‌ماند و زندگی او را دچار مشکل می‌کند. به طوری که در ساده‌ترین و پیش‌پا افتاده‌ترین مسائل هم احساس شکست دارد.

در این مقاله از سوشیانت تست قصد داریم درباره طرحواره شکست صحبت و شما را با علائم و نشانه‌های این طرحواره آشنا کنیم. اگر دوست دارید این طرحواره را بیشتر بشناسید و اطلاعات خود را درباره آن کامل کنید، در ادامه این مطلب همراه ما باشید:

طرحواره‌های ذهنی

وقتی متولد می‌شویم و زندگی‌مان را آغاز می‌کنیم، در هر بار عمل و کنش خود، پاسخ‌ها و واکنش‌هایی را از محیط اطراف و خصوصا والدین خود دریافت می‌کنیم. این پاسخ‌ها گاهی به شکل ناقص و نامطلوب بروز داده می‌شوند و این اتفاق آسیب‌هایی را در کودکی برای ما به وجود می‌آورد.

جفری یانگ که از بزرگ‌ترین طرحواره درمانگران در دنیاست می‌گوید هر یک از ما در کودکی به شیوه‌های مختلفی آسیب دیده‌ایم. این آسیب‌ها شامل موارد مختلفی از مراقبت و کنترل شدید، تا طرد شدن، بی‌توجهی، سرزنش و انتقاد و … را در برمی‌گیرد. آنچه درباره این آسیب‌ها جالب و قابل توجه است، این است که ما تمایل داریم این آسیب‌ها و الگوها را درون خودمان حفظ و نهادینه کنیم زیرا با نگه داشتن آن‌ها احساس امنیت می‌کنیم!

دریافت‌ها و آسیب‌های کودکی، به شکل انواع طرحواره‌ خودشان را نشان می‌دهند. بنابراین باید گفت که طرحواره ‌ها مانند طرحواره رهاشدگی یا شکست، انزوای اجتماعی و … عموما در سال‌های ابتدایی زندگی و دوران کودکی شکل می‌گیرند و آنقدر به حرکت و فعالیت خود ادامه می‌دهند که خودشان را به تجربه‌های آینده زندگی و بزرگسالی می‌رسانند.

طرحواره شکست نیز دقیقا یکی از همین طرحواره های یانگ است که در کودکی شکل گرفته و در دوران بزرگسالی خودش را نشان می‌دهد.

طرحواره شکست چیست؟

افراد مبتلا به طرحواره‌ی شکست عموماً خود را شکست خورده می‌دانند و معتقدند که زندگی را باخته‌اند. آن‌ها باور دارند که هوش پایینی دارند و کم استعداد هستند به طوری که دیگران به خصوص همسالانشان در زمینه‌های تحصیلی، شغلی، ورزشی، یا هر نوع حوزه‌ی دیگری از آن‌ها بهتر عمل می‌کنند. آن‌ها انتظار موفقیت ندارند و همیشه فکر می‌کنند که قرار است در هر حوزهای شکست بخورند. این بیماران خو را احمق، نادان، بی عرضه و بی‌استعداد می‌دانند. این افراد در دورهی کودکی در مورد نحوه‌ی عملکرد خود در مدرسه یا هر زمینه‌ای دیگری بازخوردهای منفی زیادی دریافت کرده‌اند و همیشه به آن‌ها گفته شده است که به اندازه‌ی کافی کاری را خوب انجام نداده‌اند. علاو بر این آن‌ها مورد تحقیر و ناارزنده‌سازی قرار گرفته‌اند.

درپاسخ به سوال طرحواره شکست چیست باید گفت که این طرحواره همراه با احساس شکست و بی‌کفایتی بروز می‌کند. بهترین تعریف از این طرحواره را می‌توان به این شکل بیان کرد:« طرحواره شکست از جمله طرحواره‌های ذهنی است که در آن، فرد همیشه احساس شکست می‌کند و تصور او این است که در آینده نیز شکست خواهد خورد و شکست برای او اجتناب‌ناپذیر است. فردی با طرحواره شکست همیشه این احساس را دارد که در مقایسه با هم‌سالان خود در حوزه‌های مختلف کاری، تحصیلی، ازدواج و … فرد بی‌کفایتی است.»

این طرحواره در بسیاری از افراد وجود دارد و باعث می‌شود که فرد خودش را به عنوان یک شخص بی‌کفایت شکست خورده شناسایی کرده و خود را شخصی نادان، بی‌استعداد و دیوانه خطاب کند.

ویژگی‌های افرادی با طرحواره شکست

هر طرحواره ذهنی با ویژگی‌های مشخصی بروز می‌‌کند که در رفتارها و کنش‌های فرد موثر است. افرادی که با طرحواره شکست زندگی می‌کنند نیز ویژگی‌های خاصی دارند که با مشاهده آن‌ها تا حدودی می‌توان به وجود این طرحواره درونشان پی برد. از جمله نشانه های طرحواره شکست می‌توان به موارد زیر کرد:

• اشخاصی که طرحواره شکست را درون خود حمل می‌کنند، اغلب افراد کاملا موفقی هستند که کارهای خود را به خوبی انجام داده‌اند، اما همواره این احساس را دارند که موفقیت آن‌ها ساختگی است!
• این افراد همیشه این احساس را دارند که در مقایسه با دیگران بی‌کفایت‌اند و خودشان را نالایق، بی‌استعداد، نادان و بی‌کفایت می‌دانند. آن‌ها معتقدند که به طور ذاتی از استعداد و توانایی محروم هستند.
• افرادی با طرحواره شکست گاهی تلاش می‌کنند که روی دیگر جنبه‌های زندگی مانند زیبایی، خوش‌پوشی و خوش‌تیپی، ایثارگری، جذابیت و … تمرکز کرده و احساس شکست خود را جبران کنند. اما این احساس همواره با آن‌ها می‌ماند.
• معمولا شغل‌هایی را انتخاب می‌کنند که رسیدن به موفقیت در آن‌ها بسیار دشوار است و زمان مناسب برای رها کردن آن را نیز نمی‌دانند.
• این افراد معمولا موفقیت‌های خودشان را کوچک می‌شمارند و اشتباهاتشان را به شکل غیر واقعی بزرگ جلوه می‌دهند.
• از آنجایی که این افراد اعتقاد دارند همیشه شکست می‌خورند و کارهایشان به شکست و ناکامی منتهی می‌شود، از گام برداشتن متعهدانه به سمت موفقیت اجتناب می‌کنند.

دلایل شکل‌گیری طرحواره شکست

هر طرحواره به دلایل گوناگونی شکل می‌گیرد و ریشه‌های تحولی مخصوص به خودش را دارد. از جمله مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری طرحواره شکست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

پدر و مادر ناراضی

شاید بتوان گفت مهم‌ترین دلیل شکل‌گیری طرحواره و تله شکست والدینی هستند که به طور مداوم از فرزند خود ناراضی‌اند و از عملکرد او در زمینه‌های گوناگون تحصیلی، ورزشی و … رضایت ندارند. به همین دلیل به سرزنش و گاهی توهین به کودک روی می‌آورند و او را با عباراتی مانند کودن، کند ذهن و … خطاب می‌کنند.

والدین موفق

گاهی تله شکست به دنبال موفقیت بسیار خوب پدر یا مادر رخ می‌دهد. به این صورت که ممکن است یکی از والدین فرد بسیار موفقی باشد که فرد احساس کند در مقایسه با او و طبق معیارهای آن‌ها، هیچوقت نمی‌تواند فرد موفقی شود. به این ترتیب دست از تلاش نیز برمی‌دارد.

مقایسه با خواهر و برادر

کودکانی که به طور مداوم با خواهر و برادر خود مقایسه می‌شوند، این احساس در آن‌ها به وجود می‌آید که نمی‌توانند مانند خواهر و برادرشان به موفقیت برسند. این کودکان در بزرگسالی با طرحواره شکست روبه‌رو می‌شوند.

احساس بیگانگی با کودکان هم‌سال

از دیگر دلایل و ریشه‌های تحولی طرحواره شکست می‌توان به احساس بیگانگی با کودکان اطراف اشاره کرد. معمولا کودکانی که خود را در سطح پایین‌تری نسبت به همسن و سال‌های خود می‌بینند و از نظر اقتصادی، مالی و … احساس حقارت می‌کنند، بیش از دیگران به این طرحواره مبتلا می‌شوند.

عدم وجود محدودیت و نظم در کارها

والدینی که محدودیت و نظم مشخصی برای پیشرفت فرزند خود در نظر نمی‌گیرند، زمینه را برای رویارویی فرد با تله شکست فراهم می‌کنند. این کار ممکن است کودک را با این شرایط روبه‌رو کند که به محض برخورد با کوچک‌ترین ناکامی، دست از آن کار بردارد.

به این ترتیب کودک مسئولیت‌پذیری و خویشتن‌داری را نمی‌آموزد. این شرایط در آینده، کودک را با طرحواره شکست مواجه می‌کند.

طرحواره شکست و تله نقص و شرم

تله شکست با طرحواره نقص و شرم ارتباط بسیار نزدیکی دارد. در مواقعی حتی می‌توان گفت که طرحواره شکست به طرحواره نقص و شرم منجر می‌شود. چراکه این طرحواره به طور مستقیم عملکرد روزانه فرد را نشانه می‌رود و کسی که این طرحواره را درون خودش دارد، همیشه احساس یک کمبود، نقص و بی‌کفایتی درونی دارد که او را دچار شرم و سرخوردگی می‌کند.

درمان طرحواره شکست

طرحواره شکست می‌تواند زندگی طبیعی فرد را مختل کرده و نوع روابط، کارها و فعالیت‌های روتین او را با مشکل مواجه کند. بنابراین درمان طرحواره شکست به صورت تخصصی، علائم و نشانه‌های آن را به خوبی کاهش می‌دهد و به فرد کمک می‌کند که استعداد خود را دوباره بازیابی کنند.

مهم‌ترین نکته برای درمان طرحواره شکست، خواست و تمایل خود فرد به بهبودی و یافتن درمانگر متخصص و کارآزموده در حوزه طرحواره درمانی است. درمان این تله در چند مرحله و به تشخیص درمانگر انجام می‌شود. این مراحل را می‌توان به این صورت بیان کرد:

1. تشخیص و تایید وجود طرحواره شکست در فرد و اطمینان از صحت آن.
2.  ارائه راهکارها، روش‌ها و سبک‌های گوناگون برای تغییر و اصلاح الگوهای غلط.
3. برقراری ارتباط با کودک درون و پذیرفتن این مسئله که برخوردهای فرد با او سخت‌گیرانه و به دور از انصاف بوده است.
4. شناسایی استعداد، توانایی و مهارت‌های فرد و یادآوری آن‌ها برای استفاده مجدد در زندگی.

بهترین کلینیک درمان طرحواره شکست

یافتن یک مرکز درمانی معتبر و طرحواره درمانگری که در این زمینه تجربه و تخصص کافی دارد، برای درمان انواع طرحواره‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین برای پیدا کردن و انتخاب بهترین کلینیک طرحواره درمانی بهتر است نهایت دقت و بررسی را به کار بگیرید.

در این مسیر می‌توانید از جست‌وجوی اینترنتی بهره بگیرید. یادتان باشد کلینیک‌های معتبری را که نام و نشانی مشخصی دارند انتخاب کنید. فراموش نکنید که بررسی پیشینه و سوابق مراکز اهمیت زیادی دارد و شما را در انتخاب آگاهانه یاری می‌کند.

همچنین پرسش از افرادی که تجربه طرحواره درمانی را دارند می‌تواند کمک بسیار بزرگی به انتخاب درست شما بکند.