طرحواره‌ها در دوران اولیه زندگی در فرد شکل‌ می‌گیرند و هر یک از آنها نتیجه بازخوردهایی هستند که  کودک از محیط بیرونی و به‌ویژه والدین دریافت کرده‌است. طرحواره‌ها نوعی قالب، چارچوب یا مفهوم شناختی هستند که تفسیر اطلاعات محیط بیرون را برای فرد ممکن می‌کنند.

طرحواره‌ها آنچنان مهم هستند که ژان پیاژه درباره آن‌ها می‌گوید اگر طرحواره‌ها نبودند، ما هیچ تصویر ذهنی نداشتیم!

طرحواره‌های مختلفی وجود دارند که در هر کسی با توجه به محیطی که در  آن رشد کرده و بزرگ شده و اطلاعاتی که از پیرامون خودش دریافت کرده است، به وجود می‌آیند. به همین دلیل ممکن است طرحواره‌های ذهنی شما با طرحواره دوست، همسر یا دیگر کسانی که آن‌ها می‌شناسید تفاوت داشته باشد.

طرحواره اطاعت از جمله انواع طرحواره‌ها است که در بسیاری از افراد دیده می‌شود و می‌تواند مشکلاتی را در زندگی فردی و اجتماعی آن‌ها ایجاد کند. در این مطلب از سوشیانت تست داریم شما را با طرحواره اطاعت و علائم و نشانه‌های آن آشنا کنیم.

اگر دوست دارید درباره آن بیشتر بدانید و پیامدهای وجود این طرحواره در ذهن را بشناسید، ما را در ادامه این مطلب همراهی کنید:

طرحواره فرمان پذیری یا اطاعت چیست؟

بگذارید پیش از آنکه این طرحواره را تعریف کنیم، با چند سوال شروع کنیم:

تابه‌حال این احساس را داشته‌اید که همیشه فرد مطیع و فرمان‌برداری هستید و هر چه را که دیگران می‌گویند انجام می‌دهید؟

آیا در زندگی بیش از آنکه برای رضایت درونی خودتان تلاش کنید، سعی دارید دیگران را راضی نگه دارید؟ یا اینکه وقتی خودتان را در اولویت قرار می‌دهید، احساس گناه و عذاب وجدان دارید؟

جواب این سوالات را در ذهنتان نگه دارید تا به موقع به آن‌ها برسیم.

همه ما در برخی شرایط و موقعیت‌های زندگی مجبور به انجام کارهایی می‌شویم که چندان از آن‌ها لذت نمی‌بریم و یا آن را به خاطر دیگران انجام می‌دهیم. اما این اتفاق زمانی طبیعی و نرمال است که فقط در شرایط محدود و تعداد دفعات بسیار کم اتفاق بیفتد.

اما هنگامی که شما دائما این احساس فشار درونی برای راضی نگه داشتن دیگران را در خود دارید و یا احساس می‌کنید همیشه باید احساسات و خواسته‌های خودتان را به خاطر خوشایند دیگران سرکوب کنید، احتمالا با طرحواره اطاعت درگیر هستید.

اگر جواب سوالاتی که در ابتدای متن از شما پرسیدیم «بله» است، بخشی از طرحواره اطاعت درون شما شکل گرفته و دلیل این رفتار و عملکردتان هم از دل همین طرحواره اطاعت بیرون می‌آید.

بهترین تعریف از طرحواره اطاعت این جمله است:« طرحواره اطاعت به احساس فشار درونی برای سپردن کنترل خود به صورت افراطی به دیگران گفته می‌شود.»

بر اساس این تعریف، اگر شما به این طرحواره دچار باشید، همیشه درون خودتان حسی از فشار و اجبار دارید که شما را مجبور به تبعیت از دیگران می‌کند و واگذاری کنترل رفتاری و احساسات شما به افراد دیگر را به دنبال دارد.

بیماران دارای این طرحواره خود را تحت سلطه‌ی دیگری قرار می‌دهند و خود را ملزم به رعایت اوامر و درخواست‌های دیگران می‌دانند. آن‌ها طبق میل دیگران رفتار می‌کنند. این بیماران این رفتار به منظور جلوگیری از خشم، انتقام و یا رها شدگی از سوی دیگران انجام می‌دهند. این طرحواره خود را به دو شکل فرمان پذیری از نیازها (سرکوبی امیال شخصی) و فرمان‌پذیری از هیجان‌ها (سرکوبی ابزار هیجان‌ها) نشان می‌دهند. بیماران دارای این طرحواره معتقدند که نیازها و احساسات آن‌ها برای دیگران باارزش نیست. بیمارانی که فرمان‌پذیری می‌کنند دارای خشم بسیاری هستند اما به دلیل سرکوب خشم خود به صورت ناهشیار درگیر رفتارهای منفعل – پرخشگرانه، انفجار، بیمار‌های روان‌تنی و سوء‌مصرف مواد می‌شوند. در دوران کودکی این بیماران نشانه‌هایی از فرمان‌پذیری یکی از والدین از دیگری مشاهده شده است. علاوه بر این ابزار نیازها و خواسته‌های این بیماران در دوران کودکی با تنبیه مواجهه شده است با به دلایل دیگری کودک مجبور بوده است برای دریافت عشق و توجه والدین از آن‌ها فرمان‌پذیری کند.

افرادی با تله اطاعت چه ویژگی‌هایی دارند؟

کسانی که در تله اطاعت گیر می‌کنند و طرحواره اطاعت به شکل کاملا مشخصی در آن‌ها وجود دارد، با ویژگی‌های خاصی خود را نشان می‌دهند. شدت و ضعف این نشانه‌های رفتاری ممکن است در هر فرد یا در شرایط گوناگون کم و زیاد شود.

• افرادی که طرحواره اطاعت درون آن‌ها وجود دارد، اغلب این احساس را دارند که احساسات آن‌ها برای دیگران مهم نیست و ارزش اندکی دارد و یا در مواردی فاقد ارزش است.
• این افراد همیشه خشم و ناراحتی خودشان را به شکل پرخاشگری، بروز رفتارهای منفعلانه، دور شدن از مهر و محبت و یا در مواردی خشم‌های کنترل نشده بروز می‌دهند.
• افراد گرفتار در تله اطاعت، معمولا با دیگران جر و بحث نمی‌کنند و به زبان ساده، با آن‌ها کنار می‌آیند و خواسته آن‌ها را انجام می‌دهند.
• سخت‌ترین کار برای این آدم‌ها «نه گفتن» به دیگران است. بنابراین همیشه سعی می‌کنند در جهت کسب رضایت دیگران تلاش کنند.
• این افراد عموما عزت نفس پایینی دارند و در روابط با دیگران، احساس می‌کنند لایق داشتن حق و حقوقی نیستند.

ریشه ایجاد طرحواره چیست؟

روانشناسان معتقدند رفتارهایی که در بزرگسالی طبق طرحواره‌های ذهنی ما بروز می‌کنند، ریشه در دوران کودکی‌مان دارند. یعنی زمانی که شما در دوران کودکی و در برخورد با محیط پیرامون پاسخ‌هایی را نسبت به رفتارهای خود دریافت می‌کنید، آغاز شکل‌گیری طرحواره‌هاست.

برای مثال کودکی را تصور کنید که در ماه‌های ابتدایی زندگی خودش قرار دارد و نیازهای خود مثل نیاز به غذا، خواب، بغل کردن و … را با گریه کردن یا تولید صداهای خاصی بیان می‌کند. زمانی که شما به عنوان پدر و مادر به هر یک از این گریه‌ها و آواها پاسخ مناسب می‌دهید، کودک می‌آموزد که با این کار بخشی از نیاز او برطرف می‌شود.

در مقابل وقتی کودک پاسخی را نسبت به واکنش خود دریافت نکند، می‌آموزد رفتار دیگران آنطور که باید به  او رسیدگی کنند، نیست. به این صورت و در پی پاسخ ندادن به نیازهای او، کودک با طرحواره‌های ناسازگار روبه‌رو می‌شود که می‌تواند زندگی او را تحت کنترل قرار دهد.

عوامل موثر بر شکل‌گیری طرحواره اطاعت

همانطور که اشاره کردیم طرحواره‌ها در پی دریافت یا عدم دریافت پاسخ به نیازهای ما شکل می‌گیرند. طرحواره اطاعت نیز تحت شرایط و رفتارهای خاصی شکل می‌گیرد که می‌تواند زندگی بزرگسالی افراد را تغییر داده و رفتارهای آن‌ها را کنترل کند.

اگر در گذشته این شرایط را داشته‌اید و یا به عنوان والد با کودک خود به این صورت رفتار می‌کنید، احتمال شکل‌گیری طرحواره اطاعت بسیار زیاد می‌شود:

1. پدر و مادری که بر همه جنبه‌های زندگی کودک خود کنترل و تسلط دارند، زمینه شکل‌گیری طرحواره اطاعت را ایجاد می‌کنند.

2. والدینی که در برخورد با نافرمانی کودک، محبت خود را از او دریغ می‌کنند می‌توانند یکی از عوامل بروز طرحواره اطاعت باشند.

3. پدر و مادرانی که اجازه انتخاب و تصمیم‌گیری را به کودک نمی‌دهند.

4. داشتن دوران کودکی با حس اجبار و فشار برای برآوردن نیازهای دیگران.

5. داشتن خواهر و برادری که مانند والدین فرد را مجبور به انجام کارهای مورد نظرشان می‌کنند.

6. پدر و مادری که بسیار فداکار و از خودگذشته بودند و همیشه برای خوشحالی و برآوردن نیازهای دیگران تلاش می‌کردند.

7. داشتن این حس در کودکی که نظر و خواسته فرد برای دیگران مهم نیست.

8. دوری از شناخته شدن به عنوان یک فرد خودخواه و تلاش افراطی برای در اولویت قرار دادن دیگران.

اگر در زندگی با این شرایط روبه‌رو بوده یا هستید، یا برای کودک خود این شرایط را ایجاد می‌کنید، باید بدانید که ریشه طرحواره اطاعت را به این شکل تقویت می‌کنید.

تله اطاعت به چند صورت بروز می‌کند؟

این تله را می‌توان در دو شکل دید:

1. اطاعت از نیازها

در این مورد افرادی که در تله اطاعت گرفتار هستند، نیازهای خودشان را مهم نمی‌دانند و برای برآورده کردن نیاز دیگران تلاش می‌کنند. می‌توان گفت خواسته یا نیاز خود را سرکوب می‌کنند و یا آن را در آخرین مورد لیست اولویت‌ها جای می‌دهند.

2. اطاعت از هیجانات

در این مورد نیز فرد به دلیل احساس ترس از دیگران، احساسات خودش را کنار می‌گذارد.

طرحواره اطاعت و عزت نفس

یکی از مهم‌ترین مواردی که در طرحواره اطاعت درباره آن صحبت می‌شود، مسئله عزت نفس است. وجود طرحواره اطاعت به شکل مستقیم با عزت نفس در ارتباط است. چراکه در این طرحواره فرد می‌داند که با احساسات درونی خودش صادق نیست و در واقع سعی در سرکوب عواطف و احساسات درونی خود دارد.

به این شکل عزت نفس زیر سوال رفته و به یک چالش بسیار مهم در زندگی او تبدیل می‌شود.

روش‌های پاسخ به طرحواره اطاعت

در برابر فعال شدن طرحواره اطاعت و به طور کلی همه طرحواره‌های ذهنی، ما سه نوع پاسخ و واکنش را می‌توانیم بروز دهیم. هر فرد با توجه به ویژگی‌های شخصی، نتیجه‌ای از پاسخ‌ها گرفته یا شرایط مختلف، یکی از این روش‌ها را انتخاب می‌کند:

تسلیم شدن

در پاسخ تسلیم، احساس می‌کنیم که کنترل عواطف و عملکرد ما در اختیار دیگران است و آن‌ها هستند که چرخ زندگی ما را به حرکت در می‌آورند. بنابراین تسلیم می‌شویم تا آن‌ها به جای ما انتخاب کنند و تصمیم بگیرند.

اجتناب

در این نوع پاسخ از هر گونه بحث و یا دعوایی که در حال وقوع است دوری می‌کنیم. در این شرایط احساس اضطراب شدید و در نتیجه تسلیم شدن داریم.

جبران افراطی

جبران افراطی به این شکل بروز می‌کند که ما در برابر هر نوع حرفی که آن را زورگویی تلقی می‌کنیم، به رفتارهای سرکشانه روی می‌آوریم. تفاوتی هم ندارد که این زورگویی از سمت یک غریبه دوست ما باشد.

درمان طرحواره اطاعت

بهترین راه درمان طرحواره‌های ذهنی، استفاده از شیوه روان درمانی مبتنی بر طرحواره است. طرحواره‌های ناسازگار ذهن ما می‌توانند مشکلات بزرگ و ریشه‌ای را در زندگی به وجود آورند و حتی بخشی از ارتباطات ما را تحت تاثیر قرار دهند.

به همین دلیل شناسایی طرحواره‎های ذهنی و تلاش برای درمان آن اهمیت بسیاری دارد. برای این کار بهترین روش کمک گرفتن از متخصص روان درمانی در حوزه طرحواره است که به شکل کاملا تخصصی طرحواره قالب ذهن شما را شناسایی کرده و راهکارهای درمانی آن را به شما بگوید.

فراموش نکنید که درمان زمانی جواب می‌دهد که به صورت مستمر و با پیگیری انجام شود. همچنین همکاری در طول و انجام تمرین‌هایی که درمانگر آن را به شما ارائه می‌کند، در رسیدن به نتیجه مطلوب بسیار تاثیرگذار است.

بهترین مرکز طرحواره درمانی کجاست؟

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها برای شروع روان درمانی، انتخاب یک مرکز یا کلینیک روان درمانی معتبر و یافتن درمانگران کارآزموده است. برای این کار می‌توانید از روش جست‌وجوی اینترنتی استفاده کنید. در این صورت می‌بینید که لیستی از مراکز و کلینیک‌های روانشناسی یا درمانگران در مقابلتان نمایان می‌شود.

اما به خاطر داشته باشید که فقط کلینیک‌هایی را انتخاب کنید که نام و نشانی مشخصی دارند و سوابق و پیشینه آن‌ها به طور کامل در دسترس است.