همه ما یا شاید بهتر باشد که بگوییم که بیشتر ما در طول زندگی خود، در تلاشیم که دیگران را از خودمان راضی نگه داریم و یا دست‌کم در آن‌ها احساس خوبی را نسبت به خودمان ایجاد کنیم.
اینکه بتوان در مواردی کاری را برای دیگری انجام داد و مشکلی را برای او حل کرد، حس بسیار خوبی را ایجاد می‌کند. اما مواردی هم وجود دارد که ایثار و فداکاری و یا اهمیت به راضی نگه داشتن دیگران به شکل کاملا افراطی انجام می‌گیرد و فرد ارضای نیازهای خودش را برای رضایت دیگران کنار می‌گذارد.
این رفتار به ایجاد طرحواره ایثارگری در فرد می‌انجامد که طی آن توانایی «نه» گفتن به دیگران را از دست می‌دهد و همیشه به دنبال خدمت کردن و رفع نیازهای افراد دیگر است.
وجود این طرحواره در افراد و عدم پیگیری برای درمان آن می‌تواند به طور مستقیم به زندگی، روابط و فعالیت‌های آن‌ها آسیب برساند.
در این مطلب از سوشیانت تست قصد داریم درباره طرحواره ایثارگری و علائم و نشانه‌های آن صحبت کنیم. اگر دوست دارید درباره این طرحواره و ارتباط آن با رفتارها و محیط دوران کودکی بیشتر بدانید، ما را در ادامه این مطلب همراهی کنید.

طرحواره خودقربانگری یا ایثار چیست؟

به نظر شما معنای ایثار یا فداکاری چیست؟ عموما کسی را که حاضر است از حقوق طبیعی خود یا خواسته‌هایش در زندگی دست بکشد، به عنوان انسان فداکار یا ایثارگر می‌شناسند.
بگذارید این طرحواره را با یک مثال بیان کنیم:
کودکی را تصور کنید که همیشه در خدمت دیگران است و هر آنچه را که دیگران از او می‌خواهند انجام می‌دهد. او باید برای خوشحال کردن دیگران یا ایجاد رضایت در آن‌ها حتی زمانی که کاری برخلاف میل و خواسته‌اش است، اقدام کند. اگر به شخصی «نه» بگوید یا کار او را انجام ندهد، احساس عذاب وجدان شدیدی دارد و به خود سرزنشگری روی می‌آورد.
این کودک در بزرگسالی به طرحواره ایثار و فداکاری مبتلا می‌شود و برای راضی کردن آدم‌های اطراف خود، حتی با وجود آسیب‌دیدگی، دست به هر کاری می‌زند.
به طور کلی می‌توان طرحواره ایثارگری را به این شکل تعریف کرد:« توجه افراطی به ارضای نیاز و خواسته‌های دیگران و تلاش برای پاسخ دادن به آن‌ها به قیمت عدم ارضای نیاز و خواسته‌های خود را طرحواره ایثارگری می‌نامند».

تلاش برای برآورده کردن داوطلبانه‌ی دیگران ویژگی محوری بیمارن است که طرحواره‌ی خودقربانگری دارند. این بیماران اگر به نیازهای دیگران نکند احساس گناه به آن‌ها دست می‌دهد و خود را خود‌خواه در نظر می‌گیرند. روی دیگر این سکه از دست دادن رضایتمندی ناشی از برآورده نشدن نیازهای خویش است. این بیماران از رفتارها و فعالیت‌هایی که منجر به ناراحتی دیگران می‌شود اجتناب می‌کنند. این بیماران به طور فعالانه‌ای به نیازهای دیگران رسیدگی می‌کنند و نسبت به درد و رنج دیگران حساسیت بالایی دارند.

افرادی با خودقربانگری یا ایثار چه ویژگی‌هایی دارند؟

آگاهی از ویژگی‌های افرادی که به طرحواره ایثارگری مبتلا هستند، به کنترل طرحواره و درمان آن کمک زیادی می‌کند. مهم‌ترین ویژگی‌های این افراد را می‌توان به این شکل تعریف کرد:

1. ویژگی مشخص و مهم این افراد به این شکل است که نیازهای خود را به خاطر پاسخ دادن به نیازهای دیگران فدا می‌کنند. این بیماران برعکس کسانی که با طرحواره اطاعت درگیرند، با میل و اراده خودشان این کار را انجام می‌دهند و معتقدند این کار درست است.
2. افرادی که طرحواره ایثار را درون خودشان دارند، اینطور فکر می‌کنند که همه افرادی که با آن‌ها در ارتباط‌اند نیازمند کمک هستند. این رفع نیازها درباره افراد نزدیک و مهم زندگی بسیار بیشتر رخ می‌دهد و فرد تلاش می‌کند که به هر قیمتی نیاز آن‌ها را برطرف کند.
3. بیماران طرحواره ایثارگری یک نوع مسئولیت‌پذیری افراطی نسبت به دیگران دارند و همین امر موجب می‌شود که هر طور شده برای رفع نیاز و خواسته‌های آن‌ها تلاش کنند.
4. علائم روان‌تنی در این بیماران به صورت سردرد، معده درد، دردهای روده‌ای، خستگی و احساس درد در بدن و … خودشان را نشان می‌دهند. این افراد آنقدر به فکر رفع نیازهای دیگران‌اند که در هنگام بیمار شدن خودشان، به کسی اجازه نمی‌دهند از ایشان مراقبت کنند.
5. بیمارانی که با طرحواره ایثارگری روبه‌رو هستند، در ظاهر از دیگران انتظار ندارند که محبتشان را جبران یا تلافی کنند. اما در عین حال اگر آن‌ها محبتشان را بی‌پاسخ بگذارند ناراحت می‌شوند.
6. بیمارانی با طرحواره ایثارگری معتقدند حق انتخاب دارند و خودشان می‌خواهند که به دیگران محبت کنند یا نیازشان را پاسخ دهند.
7. این افراد عموما از بیان مستقیم خواسته و نیاز خود اجتناب می‌کنند. معمولا درباره خود یا مشکلشان با دیگران صحبت نمی‌کنند و بیشتر شنونده درد دل آن‌ها هستند. همچنین از توجه کردن به خود احساس ناخوشایندی دارند و دائما به مراقبت یا ساپورت اطرافیان می‌پردازند.
8. بیمارانی که این طرحواره را دارند، اغلب دوستان زیادی هم دارند. چرا که همه افراد از ابراز محبت و حمایت شدن از سوی آن‌ها لذت می‌برند.

مهم‌ترین علائم و نشانه‌های طرحواره ایثارگری

مهم‌ترین علائم این طرحواره را می‌توان در سه دسته کلی جای داد:

• تمرکز و توجه بیش از حد و افراطی به نیازهای دیگران و عدم توجه به خواسته و ارضای نیازهای خود.
• احساس خشم و ناراحتی در برابر عدم جبران محبت‌های خود از سوی دیگران.
• تجربه حس گناه از کم‌کاری برای دیگران و ناتوانی در برابر پاسخ به مشکلات آن‌ها.

ریشه‌های تحولی خودقربانگری یا ایثار چیست؟

طرحواره‌ها از کودکی و در جریان دریافت پاسخ‌های محیطی نسبت به خود اتفاق می‌افتند. بنابراین باید این رفتارها و نشانه‌ها را شناسایی کرد تا به ریشه‌های بروز آن دست یافت.

انتظار زیاد والدین از کودک

والدینی که انتظارات زیادی از کودک خود دارند و از آن‌ها می‌خواهند که در هر زمینه‌ای کمک‌کننده و پاسخگوی نیاز دیگران باشند، زمینه را برای ایجاد و شکل‌گیری طرحواره ایثار فراهم می‌کنند.

جلب توجه

زمانی که کودکان یاد می‌گیرند از طریق برآورده کردن نیاز دیگران می‌توانند توجه آن‌ها را به خود جلب کنند، به سمت شکل‌گیری طرحواره فداکاری حرکت می‌کنند. بنابراین این کار را در بزرگسالی نیز انجام می‌دهند و سعی دارند از طریق رفع نیازهای دیگران، توجه آن‌ها را به خود جلب کنند.

بی‌اهمیتی والدین به نیازهای کودک

در بسیاری از موارد بی‌توجهی و اهمیت ندادن والدین به نیازهای کودک باعث می‌شود که طرحواره ایثار در آن‌ها شکل بگیرد. در این صورت کودک سعی می‌کند با جلب رضایت، در خدمت دیگران بودن و … این بی‌اهمیتی را درباره خودش جبران کند.

تشویق بزرگترها نسبت به بی‌توجهی به نیازهای خود

بزرگترها و والدینی که به طور دائم کودک را به سمت بی‌توجهی نسبت به نیازهایش هدایت می‌کنند و پاسخ دادن یا اهمیت به نیازهای کودک را سبک می‌شمارند، فرزندانی را با طرحواره ایثارگری تربیت می‌کنند.

والد بودن کودک و نوجوان

در جایی که نقش والدین و کودک و نوجوان تغییر می‌کند و کودک وظایف والد خود را انجام می‌دهد، مانند مراقبت کردن از پدر و مادر، انجام وظایف خانه و … این طرحواره در فرد پدیدار می‌شود.

تفاوت گذشت و فداکاری با طرحواره خودقربانگری یا ایثار

نسبت دادن هر نوع فداکاری و گذشت به طرحواره ایثارگری اشتباه است و نمی‌توان این دو را با هم یکی دانست. فردی که به دلیل داشتن طرحواره ایثار به نیازها و خواسته‌های دیگران پاسخ می‌دهد، توانایی «نه گفتن» را ندارد و در درون خود نسبت به دیگران احساس مسئولیت می‌کند.
همانطور که اشاره کردیم، این افراد از برآورده نکردن نیاز و خواسته دیگران احساس گناه درونی می‌کنند و اگر قادر به پاسخگویی به نیاز دیگران نباشند، حس ناخوشایندی به آن‌ها دست می‌دهد.
همچنین اگرچه فرد در ظاهر اینگونه نشان می‌دهد که در برابر محبت خود از دیگران هیچ انتظاری ندارد، اما اگر افراد دیگر محبت او را بدون قدردانی و جبران بگذارند، در درون خشمگین و دلخور می‌شود.
اما در مقابل کسی که نسبت به دیگران حس فداکاری یا گذشت دارد، در عین اینکه نیاز دیگران را برطرف می‎کند، به هیچ عنوان احساسات، نیازها و خواسته‌های خود را نادیده نمی‌گیرد و در زمان لازم به افراد دیگر به راحتی «نه» می‌گوید. این فرد با در نظر گرفتن نیازهای خودش سعی در رفع احتیاجات دیگران هم دارد و به آن‌ها کمک می‌کند.
فراموش نکنید که شکل افراطی رفع نیاز دیگران و تلاش برای پاسخگویی به نیاز آن‌ها به قیمت نادیده گرفتن خود به عنوان طرحواره ایثار مطرح می‌شود.درمان طرحواره ایثارگری

قطعا هر مشکلی درمان مختص به خودش را هم دارد و اگرچه در مواردی هم به طور کامل رفع نمی‌شود، اما به خوبی کنترل شده و علائم آزاردهنده آن کاهش می‌یابد.
برای درمان طرحواره ایثارگری می‌توانید به چند روش گوناگون و موثر عمل کنید:

روان درمانی

بدون اغراق یکی از مهم‌ترین روش‌های درمانی طرحواره ایثارگری، روان درمانی است. در این روش در طی جلسات گفت‌وگو با درمانگر نسبت به ریشه مشکلات خود آگاه شده و با آموزش تکنیک‌ها و بالا بردن مهارت خود در ایجاد ارتباط، می‌توانید به شکل موثری در مسیر درمان پیشروی کنید.
فراموش نکنید که فقط یک درمانگر کارآزموده و متخصص در زمینه طرحواره درمانی، می‌تواند مشکلات شما را به خوبی ریشه‌یابی کند و بهبود ببخشد. همچنین روند درمان در طول زمان و با همکاری خود شما انجام می‌گیرد. بنابراین صبور بودن در این مسیر و پیگیری منظم جلسات بسیار اهمیت دارد.

دوری از روابطی که طرحواره ایثار را تقویت می‌کنند

دوری کردن از موقعیت‌ها و شرایطی که طرحواره ایثار را تقویت می‌کنند به شکل موثری در درمان کاربرد دارند. افرادی که به دنبال سوءاستفاده از شما هستند، کسانی که کارهای خود را به شما واگذار می‌کنند، افرادی که می‌خواهند خودشان را به عنوان کودک نشان داده و شما را در جایگاه والد قرار دهند و یا کسانی که همیشه از شما انتظار دارند که نیازهایشان را برآورده کنید، همگی باعث تقویت طرحواره ایثار در شما خواهند شد.

صحبت و درد دل با افراد مطمئن

زمانی که طرحواره ایثارگری را درون خودتان دارید، به شکل ناخودآگاه تمایل بیشتری برای شنیدن صحبت‌ها و درد دل دیگران پیدا می‌کنید و خودتان به ندرت درباره مشکلاتی که با آن درگیر هستید صحبت می‌کنید. یکی از موثرترین راه‌های بهبود و کنترل این طرحواره، تمرین برای صحبت کردن درباره خود یا مشکلاتتان با افراد امن و مطمئن است.

تقویت مهارت «نه گفتن»

فردی که با طرحواره ایثارگری زندگی می‌کند، مهارت «نه گفتن» ندارد و در مقابل هر خواسته و انتظاری به انجام آن مشغول می‌شود. بنابراین اگر شما هم با این مشکل مواجه هستید، بهتر است نه گفتن را تمرین و در برابر موقعیت‌ها یا کارهایی که باب میلتان نیست، نه بگویید.