درباره طرحواره معیارهای سخت گیرانه و انتقادگری افراطی و درمان آن

تقریبا همه ما دوست داریم در انجام کارها، تحصیل، فعالیت، شغل و … به کامل‌ترین شکل ممکن ظاهر شویم. اینکه به عنوان یک فرد موفق معرفی شویم و در میان جمع بدرخشیم برای ما لذتبخش است. برای رسیدن به این هدف هم همه تلاشمان را می‌کنیم که با پشتکار و سرسختی به جایگاهی که دوست داریم برسیم.
اما آیا تابه‌حال به این فکر کرده‌اید که سطح این کامل بودن و موفق دیده شدن تا چه اندازه است؟ آیا ما همیشه باید پشتکار و سرسختی‌مان را در هر شرایطی حفظ کنیم و با بروز یک شکست کوچک و بی‌ارزش به زانو درآییم؟
در میان انواع طرحواره‌هایی که در بزرگسالی بروز می‌کنند، طرحواره ملاک های سخت گیرانه فرد را به یک فرد کمال‌گرای افراطی تبدیل می‌کند که هیچ شکست و کم‌کاری در نظر او پذیرفته نیست و همیشه خودش را در شرایطی طاقت‌فرسا برای رسیدن به آنچه می‌خواهد قرار می‌دهد!
در این مطلب از سوشیانت تست قصد داریم شما را با طرحواره ملاک‌های سخت گیرانه و علائم و نشانه‌های آن آشنا کنیم. اگر دوست دارید درباره این طرحواره و آسیب‌های آن بیشتر بدانید، ما را در ادامه این مطلب همراهی کنید.

طرحواره معیارهای سخت گیرانه و انتقادگری افراطی چیست؟

ویژگی عمده‌ی معیارهای سخت گیرانه تمرکز افراطی روی کار، موفقیت و دستیابی به استاندارهای بسیار بالایی است. افرادی که این این طرحواره را داند بسیار جاه طلب هستند و برای رسیدن به موفقیت‌های بزرگ بسیار تلاش می‌کنند. آن‌ها اهل بازی و تفریح نیستند و این فعالیت‌ها را مانع بزرگی برای رسیدن به موفقیت و حتی احمقانه در نظر می‌گیرند. آن‌ها اشتغال ذهنی زیادی به زملن و کار دارند این بیماران عموماً کمال‌گرا به حساب می‌آیند. و در اغلب موارد استانداردهای آن‌ها دست نیافتنی است. معمولاً تلاش های بی وقفه‌ی این بیمارن برای جلوگیری از انتقاد صورت می‌گیرند. این بیماران به خود و دیگران بسیار سخت می‌گیرند. تمرکز عمده‌ی روی کار باعث از بین رفتن آرامش، سلامتی و روابط رضایتمندانه می‌شود. این طرحواره خود را به صورت‌های زیر نشان ‌می‌دهد:

الف) کامل گرایی

ب) قوانین و باید و نبایدهای خدشه‌ناپذیر

ج) اشتغال ذهنی به و کارآیی

اگر فردی را سراغ دارید و یا خودتان جزو آن دسته از افرادی هستید که برای رسیدن به جایگاه خاصی در کار و تحصیل، خود را به شدت تحت فشار قرار می‌دهید و در نهایت از رسیدن به آن جایگاه راضی نیستید، می‌توانید طرحواره ملاک‌های سختگیرانه را درونتان ببینید. شعار اصلی این طرحواره این است که «هیچ‌گاه از هیچ چیز راضی نیستم!»
بهترین تعریف طرحواره معیارهای سخت گیرانه به این شکل بیان می‌شود:« باور همیشگی فرد برای رسیدن به معیارهای سخت و ناشی از بلندپروازی، درباره فعالیت‌ها و عملکرد خود و به جهت جلوگیری از انتقاد را طرحواره معیارهای سختگیرانه می‌نامند.»
این طرحواره در افرادی به وجود می‌آید که در خانواده‌های بسیار سخت‌گیر، عیب‌جو و همیشه منتقد رشد کرده‌اند و از ابتدا از آن‌ها انتظار می‌رفته که هر کاری را در بهترین حالت و عالی‌ترین درجه و کوتاه‌ترین زمان انجام دهند!
به زبان ساده خانواده و والدین سختگیری که دائم به عیب‌جویی از فرزندان یا انتقاد از عملکرد آن‌ها مشغول‌اند، زمینه را برای ایجاد و بروز طرحواره ملاک های سخت گیرانه فراهم می‌کنند.

ویژگی‌های افرادی با طرحواره معیارهای سخت گیرانه

طرحواره‌هایی که در اثر رفتار و تربیت کودکی فرد در او شکل‌ گرفته است، در دوران بزرگسالی خودش را به صورت‌های ویژه‌ای نشان می‌دهد و فرد برای مطابقت زندگی خود با آن طرحواره به رفتارها و ویژگی‌های خاصی روی می‌آورد.
مهم‌ترین ویژگی‌هایی که می‌توان برای افرادی با طرحواره معیارهای سختگیرانه بیان کرد، موارد زیر هستند:

1. افرادی که با این طرحواره درون خودشان زندگی می‌کنند، برای رسیدن به ملاک‌ها و معیارهای درونی خودشان سخت تلاش می‌کنند. نکته جالب درباره این افراد این است که دستیابی به معیارها را به دلیل جلب توجه دیگران انجام نمی‌دهند. بلکه این کار را برای رسیدن به یک رضایت درونی و دست یافتن به معیارهای مورد نظرشان انجام می‌دهند.
2. مهم‌ترین ویژگی این افراد قرار داشتن در فشار زیاد و همیشگی است. در واقع فشارها برای رسیدن به آنچه می‌خواهند بی‌پایان است و هر بار فرد به تلاش بیشتری نیاز دارد. به این ترتیب به صورت مداوم با یک فشار همیشگی همراه هستند.
3. معیارهای مورد نظر افرادی که طرحواره ملاک های سختگیرانه دارند، درونی سازی شده‌اند. بنابراین آن‌ها همیشه خود را به صورت افرادی تلاش‌گرا و بی نقص‌گرا نشان می‌دهند. افراد در این طرحواره برخلاف طرحواره پذیرش جویی و جلب توجه، با واکنش‌های اطرافیان، معیارها و ملاک‌های خود را تغییر نداده و دست از تلاش برنمی‌دارند.
4. اضطراب از ویژگی‌های بارز و اصلی در این افراد است. آن‌ها همیشه مضطرب هستند که در کاری شکست بخورند و فعالیت‌هایشان را به صورت کامل به پایان نرسانند. جالب‌تر اینکه این اضطراب به این صورت است که فرد به جای رسیدن به 100 درصد موفقیت به 95 درصد آن دست یابد!
5. عیب‌جویی افراطی از خودشان و دیگران ویژگی دیگر این افراد است. آن‌ها همیشه احساس می‌کنند که کارها به خوبی انجام نمی‌شوند، زمان بسیار کم و کارهای آن‌ها بسیار زیاد است و وقت انجام دادن آن‌ها برایشان بسیار محدود است. به این صورت آن‌ها یک حال فرسودگی دائمی را تجربه می‌کنند که خستگی روحی زیادی برای آن‌ها به دنبال دارد.
6. افراد مبتلا به ملاک های سخت گیرانه را اغلب به عنوان افراد معتاد به کار می‌شناسند. آن‌ها برای رسیدن به معیارهای مورد نظرشان به صورت افراطی تلاش می‌کنند و دست از کار برنمی‌دارند.
7. کسانی که به عنوان افرادی با طرحواره معیارهای سخت گیرانه شناخته می‌شوند، به جزییات توجه ویژه‌ای دارند و در انجام کارها، جزییات را بیش از حد مورد نظر قرار می‌دهند و به آن می‌پردازند.
8. آن‌ها عموما از لذت بردن از زندگی و روابط صمیمی و شغل محروم هستند. احساس عدم ارزشمندی و ناکارآمدی احساسی است که این افراد تجربه می‌کنند.

ریشه‌های تحولی و عوامل شکل‌گیری طرحواره معیارهای سخت گیرانه

این طرحواره به دنبال برخی رفتارها و روش‌های تربیتی کودک رخ می‌دهد. از جمله مهم‌ترین  عوامل شکل‌گیری این طرحواره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

والدین سخت‌گیر

مهم‌ترین علت شکل‌گیری این طرحواره وجود والدین و خانواده بسیار سخت‌گیر است. والدینی که فرزندان خود را با قوانین بسیار سخت گیرانه و دشوار تربیت می‌کنند و همیشه از آن‌ها انتظار دارند که عالی و کامل ظاهر شوند، فرزندانشان را برای ابتلا به این طرحواره روبه‌رو می‌کنند.

عشق مشروط والدین

زمانی که افراد در کودکی عشق مشروطی را از والدین دریافت می‌کنند، در بزرگسالی با طرحواره معیارهای سخت گیرانه روبه‌رو می‌شوند. عشق مشروط به این معنی است که فرد در کودکی، زمانی عشق و محبت را از سوی والدین خود دریافت می‌کرده که طبق معیارهای آن‌ها پیش می‌رفت.

جبران طرحواره‌ها

در بسیاری از موارد، فرد برای جبران طرحواره محرومیت هیجانی و طرد شدن اجتماعی و همچنین رها شدن از حس بی ارزشی، به سمت این طرحواره می‌رود. در صورتی که این نوع رفتار مقابله‌ای جبرانی، اوضاع را برای فرد سخت‌تر می‌کند.

انتقاد همیشگی

انتقاد همیشگی والدین و شرمسار کردن کودک، زمینه را برای بروز طرحواره معیارهای سختگیرانه فراهم می‌کنند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که کودک نمی‌تواند طبق انتظارات و معیارهای والدین ظاهر شود و به این ترتیب با انتقاد و سرکوفت از سوی پدر و مادر روبه‌رو می‌شود.

طرحواره معیارهای سخت گیرانه در روابط عاطفی

اگر فردی این طرحواره را درون خودش داشته باشد، عموما در برقراری رابطه عاطفی با دیگران با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود و به صورت‌های زیر عمل می‌کند:

1. اغلب افرادی که با طرحواره ملاک های سختگیرانه شناخته می‌شوند، افرادی را برای برقراری رابطه عاطفی انتخاب می‌کنند که منزلت اجتماعی بسیار بالایی دارند، پولدار هستند و قدرتمندند.
2. این افراد جذب کسانی می‌شوند که بسیار ایده‌آل‌گرا و سخت‌گیرند.
3. افرادی با این طرحواره اغلب عاشق کسانی می‌شوند که خودشان را در کار و فعالیت غرق می‌کنند.
4. اگرچه در برخی موارد رابطه این افراد با یکدیگر الگوی سایرین است، اما از رابطه خود رضایت ندارند.
5. افرادی که این طرحواره را درون خود دارند عاشق کسانی می‌شوند که مثل والدینشان، عشق مشروط به آن‌ها می‌دهند.
6. در مواردی این افراد با کسانی وارد رابطه می‌شوند که بر خلاف خودشان، بسیار آسان‌گیر و شلخته هستند.
7. کسانی که طرحواره ملاک های سخت گیرانه دارند، بیشتر به سمت کسانی جذب می‌شوند که موقعیت مالی و شغلی پایین‌تری نسبت به آن‌ها دارند و می‌توانند به آن‌ها فخر فروشی کنند.

درمان طرحواره معیارهای سخت گیرانه

طرحواره‌های ناسازگار می‌توانند شکل زندگی و کیفیت روابط افراد را تحت تاثیر قرار دهند و افراد را با مشکلاتی روبه‌رو کنند. به همین دلیل درمان طرحواره معیارهای سختگیرانه بسیار اهمیت دارد و به افراد کمک می‌کند که زندگی خود را با تغییراتی در جهت مثبت ادامه دهند.
برای رسیدن به این مقصود می‌توانید تمرین‌هایی را انجام دهید که به شما کمک می‌کند تله‌ معیارهای سختگیرانه را پشت سر بگذارید.

1. معایب تلاش خود را برای رسیدن به معیارهای سخت گیرانه یادداشت و مرور کنید.
2. تصور کنید که اگر به معیارهای خود نرسید یا رسیدن شما به این معیارها پایین‌تر از انتظارتان باشد، دقیقا چه اتفاقی می‌افتد.
3. ریشه‌های تله خود را جست‌وجو کنید و آن‌ها را بهتر بشناسید.
4. با افراد منطقی و واقع‌بین مشورت کنید تا نسبت به معیارهای خود، دید بازتری داشته باشید.
5. برنامه‌ریزی‌های تدریجی و کوچک انجام دهید تا بتوانید نیازهای اصلی‌تر را ارضا کنید.