در حال حاضر خالی است: 0 تومان
بقراط بزرگترین حکیم یونانی، رفتار انسانها را در ۴۰۰ سال پیش از میلاد مورد بررسی قرار داد. او متوجه شد که ما انسانها در رفتارهای خود تشابهات و تفاوتهایی را نشان می دهیم. وی افراد را به چهار دسته دموی، صفراوی، سوداوی و بلغمی تقسیم کرده بود. از نظر وی ما انسانها هر یک منحصر بفرد هستیم، با این وجود در دسته بندیهای محدودی جای می گیریم.
فیلسوفان یونان باستان عقیده داشتند که در طبیعت ۴ عنصر اولیه آب،خاک هوا و آتش وجود دارد که عناصر اولیه یا عناصر اربعه نامیده می شوند، و تمامی تغییرات حاصل در طبیعت از آمیختن این چهار عنصر با یکدیگر و جدا شدن دوبارهٔ آنها از هم صورت می گیرد. آنها هر یک از این عناصر را دارای یکی از خاصیتهای گرمی، سردی، تری یا خشکی می دانستند. اساس مکتب طب اخلاطی که پایه گذار آن را بقراط می دانند، وجود ۴ مایع یا خلط اصلی در بدن انسان و حیوانات است که با این ۴ عنصر مرتبطند که عبارتند از:
- خون یا دم که گرم و تر است
- صفرا که گرم و خشک است
- سودا که سرد و خشک است
- بلغم که سرد و تر است
بقراط دخالت این چهار مایع را در کلیه حالات بدنی اعم از تغییرات فیزیولوژیک و پیدایش بیماریها و بهبود حال بیماران موثر دانسته و عقیده داشت هر گاه این چهار مایع به نسبت طبیعی و در تعادل با یکدیگر در بدن وجود داشته باشد، بدن سالم است. ولی اگر یکی از این مایعات یا چند تا از آنها به دلیلی از قبیل سوء تغذیه، تنفس هوای فاسد یا شدت گرمای هوا و … از نظر کمی یا کیفی تغییر کند، تعادل این مایعات بر هم خورده، و در این حالت ساختمان طبیعی بدن تغییر می کند و تاثیر نامطلوب بر سلامتی فرد دارد.
طب اخلاطی به مدت ۱۶ قرن در سراسر کشورهای جهان حاکم بر اصول علم طب بوده و کلیه پزشکان دنیا کم و بیش از آن پیروی می کرده اند. طب اخلاطی مسلما پیش از بقراط نیز وجود داشته و آن پزشک دانشمند اصول آن را از پیشینیان اقتباس کرده‌است.
بعدها حکما و دانشمندانی همچون ابوعلی سینا، زکریای رازی و سیداسماعیل جرجانی، طب سنتی را که از یونان باستان به آنان رسیده بود، بار دیگر پرورش دادند و به بالندگی رساندند. در طب سنتی ایران، مزاجها اساس و پایه طب را تشکیل می دهند و مزاج شناسی جایگاه بسیار ویژه ای دارد. به طوری که بر این باور بودند که تا مزاج بیمار مشخص نشود، بیماری او قابل درمان نخواهد بود. ابن سینا عقیده داشت کسی که طبایع و مزاجها را بلد نباشد، پزشک نیست.
مزاج شناسی علمی است بسیار وسیع و گسترده که کاربردهای فراوانی برای تشخیص و درمان مشکلات جسمی و روحی دارد. در حقیقت تمامی جنبه های زندگی ما تحت تاثیر طبیعت بدنمان قرار دارد.
مزاج یعنی درهم آمیختگی و ترکیب چهار خلط صفرا، دَم، سودا، بلغم. هر کدام از این اخلاط اربعه غلبه بیشتری داشته باشد فرد را به آن نام می خوانیم.
مزاجهای اصلی را می توان در ۹ طبقه به شرح ذیل دسته بندی کرد:
۱- افرادی که عنصر هوا در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج گرم و تر دارند و آنها را دموی مزاج می نامند.
۲- افرادی که عنصر آتش در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج گرم و خشک دارند و آنها را صفراوی مزاج می نامند.
۳- افرادی که عنصر خاک در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج سرد و خشک دارند و آنها را سوداوی مزاج می نامند.
۴- افرادی که عنصر آب در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج سرد و تر دارند و آنها را بلغمی مزاج می نامند.
۵- افرادی که عناصر هوا و آتش در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج گرم دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.
۶- افرادی که عناصر هوا و آب در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج تر دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.
۷- افرادی که عناصر آتش و خاک در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج خشک دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.
۸- افرادی که عناصر خاک و آب در آنان بیشتر از سایر عناصر است، مزاج سرد دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.
۹- در تعدادی از افرادی نیز این عناصر نسبتاً در حالت تعادل هستند، این افراد مزاج معتدل دارند.
مزاج حالتی است مقطعی و تغییر پذیر و هر فرد دارای مزاجی است. مزاج سرشتی یا اولیه هر فرد، مزاجی است که از زمان به دنیا آمدن همراه اوست و یک حالت طبیعی برای آن فرد به حساب می آید. این مزاج از طریق ژنها از پدر و مادر به فرد منتقل شده و تحت تاثیر شرایط محیطی رحم، شرایط روحی و فیزیکی مادر و خوراکی هایی که مادر در دوران بارداری و شیردهی می خورد، شکل می گیرد.
خصوصیات ظاهری هر فرد بستگی زیادی به مزاج اولیه ای دارد که در زمان به دنیا آمدن یا در زمان تغییرات بدنی دوران رشد و بلوغ داشته است. اما ممکن است این مزاج اولیه با گذشت زمان، در اثر تغذیه، شرایط آب و هوایی، شیوه زندگی، نوع شغل و عوامل دیکر تغییر کند و مزاج جدیدی در فرد بوجود آید که به آن مزاج اکتسابی گفته می شود.
این مزاج اکتسابی بر ظاهر فرد تاثیر می گذارد. مثلا فردی با مزاج اولیه دموی، اگر بلغمی شود نسبت به قبل پوستش روشن تر می شود یا اگر سوداوی شود، لاغرتر شده و پوستش تیره تر از قبل می شود. یا ممکن است کسی با مزاج بلغمی به دنیا آمده باشد و بعدها بر اثر بیماری یا کم خوری یا عوامل دیگر به سمت مزاج سوداوی تغییر کرده و در بزرگسالی لاغر باشد. یا مثلا فردی با مزاج بلغمی در کودکی پوستی سفید داشته، اگر مزاج اکتسابی اش دموی شود، پوستش صورتی و مستعد جوش زدن می شود.
هر چند مزاج اکتسابی تاثیر زیادی بر برخی از خصوصیات فیزیکی شکل گرفته با مزاجهای اولیه فرد همچون استخوان بندی یا رنگ چشم نمی تواند داشته باشد. مثلا کسی با مزاج سوداوی به دنیا آمده و استخوان بندی ظریفی داشته باشد، اگر بعدها مزاج وی به سمت صفراوی تغییر کند، ماهیچه بدنش زیاد می شود، هر چند استخوان بندی اش تغییر نمی کند.
در دیدگاه طب سنتی روحیات و مشخصات جسمانی افراد با مزاج آنان سازگار است. به تناسب افزایش و کاهش عناصر وجودی، روحیات و خلق و خو، رنگ پوست و چهره، شوق و ذوق، بلندپروازیها، بیماریها و … تغییر پیدا خواهد کرد. هر مزاج دارای علایم و خصوصیات خاص خود می باشد.
نوع غذایی که می خوریم، می تواند تاثیرات بسیار مهمی بر تمامی اعضای بدن ما از مغز و اعصاب گرفته تا قلب، و معده، کبد و کلیه ها داشته باشد. در بعضی از انواع مزاج، خوردن یک غذای نامناسب می تواند عواقب زیادی داشته باشد. حتما دیده اید افرادی را که حتی با خوردن یک خرما بدنشان جوش می زند. غذا و نوشیدنی نامناسب با مزاج شما می تواند موجب تغییرات خواب، حالت عصبی، اختلال حافظه، اختلال هضم، اختلال دفع، عوارض پوستی، مشکلات کبد و قلب و اندامهای تناسلی شود. برای تعدیل طبع یک ماده غذایی می توان از ترکیب آن با مواد غذایی دیگر که دارای طبع متفاوتی با آن است، به عنوان مصلح استفاده نمود به طور مثال برای تعدیل سردی ماست می توان آن را با موسیر میل نمود.
غیر از مواد غذایی، محیط، رفتارها و احساسات مختلف همچون شادی، ترس، اضطراب، هیجان نیز بر مزاج تاثیر دارند. هوای استنشاقی، استراحت روزانه، چگونگی دفع بدن و حالت عصبی و روانی، مستقیما مرتبط با حالات مزاجی است.
مثلا در شبه قاره هند آب و هوای محیط طوری است که دموی مزاج ندارند. یعنی همه یا لاغرند یا خیلی چاق و فرد با طبع دموی تقریبا ندارند. همچنین امروزه در شهرها افراد دموی مزاج کم پیدا می شود، ولی در روستاهای مناطق سردسیری مانند آذربایجان که مردم غذاهای سالم مصرف می کنند، افراد دموی بیشترند که معمولا هیکلهای درشتی دارند.
سالم ترین فرد کسی است که میزان گرمی-سردی و تری-خشکی بدنش معتدل باشد. در این حالت وزن معتدل، اخلاق معتدل و خلاصه جسم و روح، ظاهر و باطن همه معتدل می شود. البته باید توجه داشت که هر فرد را فقط با قبل خودش مقایسه نماییم و نه با دیگران. پس وقتی سالم هستیم که این چهار خلط در حد اعتدال در بدن باشد. این در صورتی ممکن است که میزان «خشکی و تری» و «سردی و گرمی» بدنمان را تشخیص داده و با متعادل کردن خواب، خوراک و فعالیتهای خود بر اساس شرایط آب و هوایی و زندگی، طبع و مزاج خود را معتدل نگه داریم.
برای تعدیل مزاج، ملایم پیش روید و افراط نکنید، وگرنه به جای اعتدال، مزاجهای اکتسابی در شما غلبه می کنند. گاهی فشار روحی، ناراحتیهای عصبی، تغذیه نادرست، رژیمهای خشن و یا پرهیزهای افراطی باعث می شود علاوه بر غلبه مزاج اصلی، یک یا دو مزاج دیگر هم غلبه کند. در این حالت با خوردن هر غذا یکی از این مزاجها واکنش نشان می دهند. هر چه غلبه مزاجها بیشتر شود، درمان آنها نیز سخت تر می شود، هرچند غیر ممکن نیست. به یاد داشته باشید که افراط کردن تعادل نمی آورد. پس حد اعتدال را نگه دارید. یعنی مثلا اگر بخواهید غلبه سودا را کاهش دهید، به یکباره همه مسهل های گرم و تر را نخورید، چون در این صورت سودای شما موقتا کاهش می یابد و ممکن است باعث غلبه دم هم بشود. یا مثلا گاهی بیماران فشار خونی آنقدر رعایت و پرهیز می کنند که سودا غلبه می کند و بیماریهای دیگری به آنان اضافه می شود. بنابراین رسیدن به تعادل، عادات و رژیم ملایم و مداومی را می طلبد.
درمانگران طب سنتی افرادی را که چهره لاغر و پوست به استخوان چسبیده دارند، دارای مزاج خشک می دانند. اگر فردی دارای اندامها و بالاتنه کوچک باشد، نشانه سردی مزاج است. داشتن نبض ضعیف و عضلات ظریف نیز از دیگر علائم سردی مزاج در افراد است. افرادی که دارای بالاتنه ای فراخ و پهن هستند، عضلات، اندامهایی درشت، عروق برجسته و نبضی قوی دارند، گرم مزاجند.
اگر سرعت رشد مو زیاد باشد، نشانه گرمی مزاج و اگر سرعت رشد مو کم باشد، نشانه سردی مزاج است. اگر رشد مو خیلی سریع باشد، دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است. پرمویی بدن، دلیل بر گرمی مزاج و کم مویی بدن، دلیل بر سردی و تری مزاج است. نازکی مو می تواند نشانه سردی و تری مزاج افراد باشد. علاوه بر این داشتن موی صاف و لخت نیز یکی دیگر از علائم مزاج سرد و مرطوب است، در حالی که کلفتی و مجعد بودن مو، دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است. کلا موی تیره و خشن نشانه فردی با مزاج گرم و موی روشن، نازک و لَخت نشانه فردی با مزاج سرد است.
اگر رنگ مواد دفعی بدن تیره تر یا بدبوتر از معمول باشد، دلیل بر گرمی مزاج است. اما بی رنگ یا کمرنگ بودن مواد دفعی بدن، دلالت بر سردی مزاج دارد. ثبات در حافظه دلیل بر خشكی مزاج است. فراموشی، ناپایداری در حافظه و عدم تعادل و دودلی دلالت بر رطوبت مزاج دارد.
اصولاً مزاجهای گرم یعنی دموی ها و صفراوی ها، از لحاظ اعمال بدنی و خصوصیات حیاتی از قدرت بالایی برخوردارند، زیرا گرما موجب افزایش کارکرد اعضای مختلف بدن از مغز و اعصاب گرفته تا اندامهای تناسلی می گردد. تمامی عملکردهای بدن شامل سرعت رشد، رویش دندان، بلوغ، فعالیت کبد، قلب و مغز و… تحت تاثیر مزاج فرد قرار دارد. اگر این عملکردها سریعتر از حد طبیعی خود صورت گیرد، دلیل بر گرمی مزاج و اگر کندتر صورت گیرد، دلیل بر سردی مزاج خواهد بود.
اگر در سن بلوغ صفرا یا دَم غلبه کند، قد بلند می شود. بنابراین بهتر است بلغمی ها در سن بلوغ غذای گرم و خشک بخورند تا قدشان کوتاه نماند. در سن بلوغ بدن خشک می شود و سوداوی ها بهتر است غذای گرم و تر بخورند تا استخوانبندی شان درشت تر شود. دموی ها و صفراوی ها نیز مزاجشان را معتدل نگه دارند.
با توجه به ویژگیهای شخصیتی مزاجها، اگر دو فرد گرم مزاج در کنار هم قرار گیرند، احتمال درگیری و کشمکش بین آنان بیشتر است تا دو فرد سرد مزاج.
در طب سنتی علت كم خوابی، خشكی مزاج است و خواب زیاد، دلیل بر سردی و تری مزاج است. افرادی كه مزاج خشك دارند بیشتر با بی خوابی درگیرند. این افراد برای بهبود وضعیت خواب خود، باید خشكی مزاجشان را كم و تری را به بدنشان تزریق کنند.
خواب زیاد و سنگین رطوبت بدن را زیاد کرده و یک خواب ممتد هفت یا هشت ساعته، بدن را سرد و تر می كند. اگر کم خواب هستید و در بیشتر ساعات روز بیدار بوده و کار می کنید، یا خود را به کاری سرگرم و مشغول می نمایید، در گروه افرادی قرار می گیرید که دچار مزاج گرم و خشک هستند. خواب و بیداری معتدل، دلیل بر اعتدال مزاج است.
معمولا در فصل بهار مردم مدام خمیازه می كشند و بیشتر و راحت تر می خوابند، که دلیل آن مزاج گرم و تر این فصل است كه با مزاج تر خواب هماهنگ است. حتی بی خوابها هم در بهار راحت تر می‌خوابند.
اگر تصور می کنید به یكباره با ورزش زیاد، خوابی راحت را در شب تجربه می کنید، باید بدانید كه در اشتباهید و با این كار احتمالا شب را با بی خوابی بیشتری سپری خواهید كرد. زیرا تعریق ناشی از ورزش، بدن را گرم و خشك می كند و فرد را بی خواب تر.
باید توجه داشته که برخی از بیماریها خصیصه شان این است که قسمتی از بدن را گرم و یا سرد کنند و همین امر موجب اشتباه در تشخیص طبع می شود. مثلا کم خونی خصوصیتش این است که نوک انگشتان دست و پا را سرد کرده، یا یائسگی باعث گر گرفتگی سر و صورت می شود. چربی خون و خصوصا کلسترول باعث داغی کف پا می شوند. ورم سر معده باعث احساس سردی زیاد در ناحیه وسط قفسه سینه گشته و سینوزیت باعث احساس سردی شدید در پیشانی می شود. باید این موارد استثناء را شناسایی کرده و حساب آنها را از طبع غالب خویش جدا کنید.
البته کسانی هستند که با کمترین گرمی و یا با کمترین سردی دچار مشکل می شوند، که ممکن است به دلیل ضعف مزاج باشد که نشانه سردی بدن است و متاسفانه در بسیار از موارد به اشتباه جزء افراد گرم و تر و یا معتدل دسته بندی می شوند.
هر مزاجی، دارای خوبیها و بدیهایی است و این تصور که فلان مزاج خوب است و فلان مزاج بد، از اساس باطل و اشتباه است. هر شخصی با هر مزاجی در برخی زمینه ها دارای استعداد و توانایی است و در بعضی مسائل، دچار مشکل می شود. که در این صورت باید با دانستن نقاط ضعف و رعایت تعادل بر ناتوانی های خود فائق آید. به عنوان مثال همانقدر که یک فرد بلغمی باید برای درمان روحیه تنبل و کسل خود تلاش نماید، یک فرد صفراوی، هم برای کنترل مشکل غضب و پرخاشگری خود در عذاب است.
از هر فرد بر اساس مزاجی که دارد، توقع داشته باشید. اگر ما بدانیم که هر یک از مزاجها در یک زمینه خاص استعداد دارد، از همه افراد یک توقع را نخواهیم داشت و کنار آمدن با بسیاری از برخوردها و واکنشهای اطرافیان برایمان آسان تر می شود. اگر ما به مزاج و ویژگیهای خود و اطرافیانمان آگاه باشیم، چه بسا از بسیاری از مشکلات در ارتباطمان با دیگران کاسته شود.
بزرگترین هدف طب سنتی اصلاح مزاج افراد به سمت تعادل است. برای داشتن زندگی سالم و طبیعی و آرامش روحی، همه ما نیازمند به شناخت مزاج یا طبیعت خود هستیم. شناخت و آگاهی از مزاجها و طبایع کمک می‌کند تا زندگی بهتری داشته باشیم و در تصمیمات مهم زندگی مانند انتخاب شغل، ازدواج و … دقت بیشتری نشان دهیم.